​

QUAN HỌ- NGUỒN CẢM HỨNG CHO SƠN MÀI

​

Trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam đương đại, tranh sơn mài không chỉ là chất liệu,

mà còn là tiếng nói thầm thì của ký ức, của căn cốt văn hóa.

Khi nhắc đến loạt tranh về sinh hoạt văn hóa Quan Họ Bắc Ninh trong giai đoạn 2009 – 2014

của họa sĩ Nguyễn Đình Long,

người xem không chỉ đối diện với những tác phẩm nghệ thuật,

mà còn chạm tới cả một miền tâm thức,

nơi ký ức và hiện tại giao thoa trong ánh vàng, sắc son của sơn mài.

Điều đặc biệt tạo nên sức nặng tinh thần cho series này chính là bối cảnh:

người họa sĩ sinh ra và lớn lên ngay trong cái nôi của văn hóa Kinh Bắc.

Từ những câu hát Quan Họ ngân nga bên triền sông, từ nếp áo tứ thân,

của những liền anh, liền chị,

từ những phiên chợ xuân hay bến nước đầu làng

– tất cả đã trở thành máu thịt, trở thành “chất liệu vô hình” nuôi dưỡng tâm hồn sáng tác.

Và khi chuyển hóa vào tranh sơn mài, tất cả đã biến thành một “không gian ký ức”

lung linh, bền bỉ, vượt qua sự phai mờ của thời gian.

QUAN HỌ BẮC NINH – DI SẢN VĂN HÓA TRONG HỘI HỌA

Năm 2009, Quan Họ Bắc Ninh được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể

đại diện của nhân loại.

Nhưng từ trước thời điểm ấy,

với Nguyễn Đình Long, Quan Họ đã là “dòng chảy ngầm” trong đời sống sáng tạo.

Là người con Kinh Bắc, ông không chỉ biết Quan Họ như một hình thức sinh hoạt dân gian,

mà còn như một biểu tượng văn hóa sống, gắn liền với tuổi thơ, với ký ức gia đình,

với không gian làng quê.

Trong loạt tranh sơn mài giai đoạn 2009 – 2014,

người xem dễ dàng nhận thấy những mảng màu nâu, đỏ son, vàng bạc

gợi nhớ mái đình, nếp chùa, sắc áo tứ thân; những mảng khối chắc khỏe gợi lại cảnh hội làng,

hát đối, hát giao duyên.

Không chỉ là tranh, đó còn là một bản giao hưởng của ký ức.

Điều đáng chú ý, Nguyễn Đình Long không tái hiện Quan Họ như một sự minh họa,

mà bằng ngôn ngữ tạo hình hiện đại,

ông đã “điêu khắc” lại hình ảnh liền anh, liền chị trên nền sơn mài.

Chính vì thế, tranh vừa có tính truyền thống (chất liệu, đề tài) vừa có tính đương đại

(ngôn ngữ hình họa, bố cục, tiết tấu).

Series này không chỉ là lời tri ân với di sản, mà còn là cách người nghệ sĩ đặt câu hỏi:

Quan Họ sẽ đi về đâu trong thời đại hôm nay? Và mỹ thuật có thể làm gì để giữ hồn dân tộc?

NGÔN NGỮ SƠN MÀI VÀ ĐẶC ĐIỂM TẠO HÌNH

Không thể nói đến loạt tranh này mà bỏ qua yếu tố kỹ thuật.

Sơn mài vốn là chất liệu đòi hỏi sự kiên nhẫn, thời gian,

và một cảm thức tinh tế về ánh sáng – màu sắc.

Nguyễn Đình Long đã kế thừa truyền thống ấy nhưng đồng thời

phát triển thành ngôn ngữ riêng

Ở loạt tranh về Quan Họ Bắc Ninh, họa sĩ sử dụng nhiều lớp sơn then, sơn cánh gián,

kết hợp với vỏ trứng, vàng bạc để tạo nên chiều sâu không gian.

Khi mài, những mảng lấp lánh hiện lên như ký ức huyền thoại, gợi cảm giác vừa thực vừa mơ.

Đây chính là “cái thần” mà chỉ sơn mài mới có thể mang lại:

một lớp trầm tích thời gian được hóa thân vào mặt tranh.

Về bố cục, các tác phẩm thường được xây dựng theo nhịp điệu dàn trải,

giống như cấu trúc của một bài Quan Họ cổ:

có dạo đầu, cao trào, rồi ngân dài ở phần kết.

Nhóm nhân vật thường được đặt thành cụm, trong đó liền anh,

liền chị hiện lên với dáng vẻ thanh lịch,

áo tứ thân mềm mại, khăn mỏ quạ duyên dáng.

Khuôn mặt được khái quát hóa, không đi sâu tả chi tiết, nhưng vẫn giữ được thần thái hiền hòa,

trữ tình – đúng tinh thần người Kinh Bắc thanh lịch, tao nhã.

Đáng chú ý là việc Nguyễn Đình Long không chỉ dừng lại ở cảnh hát Quan Họ,

mà còn mở rộng ra các sinh hoạt văn hóa cộng đồng: cảnh chơi đu, đi hội chùa,

xuôi thuyền hát đối trên sông…

Tất cả hòa quyện thành một bức tranh rộng lớn về đời sống tinh thần vùng Kinh Bắc.

GIÁ TRỊ VĂN HÓA VÀ THÔNG ĐIỆP

Loạt tranh này không chỉ có giá trị nghệ thuật

mà còn mang giá trị nhân học và văn hóa học sâu sắc.

1.Khẳng định bản sắc Kinh Bắc: Từ màu sắc, hình khối đến nội dung, toàn bộ loạt tranh

như một lời khẳng định về căn tính văn hóa Bắc Ninh – nơi Quan Họ không chỉ là làn điệu,

mà là linh hồn của miền đất.

2. Gìn giữ và lan tỏa di sản: Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng,

khi không gian Quan Họ đang bị thu hẹp,

việc đưa Quan Họ vào nghệ thuật thị giác chính là một cách bảo tồn ký ức cộng đồng.

Người xem, kể cả thế hệ trẻ, vẫn có thể cảm nhận được tinh thần Quan Họ

qua ngôn ngữ hội họa.

3. Đối thoại truyền thống – hiện đại: Sơn mài là chất liệu truyền thống,

Quan Họ là di sản ngàn đời,

nhưng cách tạo hình lại mang hơi thở đương đại.

Điều này cho thấy nghệ thuật có thể kết nối quá khứ với hiện tại.

KẾT LUẬN

Loạt tranh sơn mài Quan Họ (2009 – 2014) của Nguyễn Đình Long là một dấu ấn đặc biệt

trong mỹ thuật Việt Nam đương đại.

Nó không chỉ thể hiện tài năng cá nhân, mà còn là sự tri ân của một người con Kinh Bắc

đối với quê hương,

với di sản văn hóa Quan Họ - Bắc Ninh.

Đây không chỉ là hội họa, mà là một hành trình ký ức,

nơi mỗi tác phẩm giống như một khúc ca Quan Họ được ngân lên trên mặt sơn,

để nhắc nhớ rằng:

Văn hóa chỉ thật sự sống khi được tiếp tục tái hiện và sáng tạo trong đời sống hôm nay.

Với series này, Nguyễn Đình Long đã làm được điều đó

vừa gìn giữ hồn cốt Quan Họ, vừa thổi vào đó một hơi thở mới,

để di sản văn hóa của người Kinh Bắc tiếp tục vang vọng,

bền lâu trong tâm thức dân tộc và bạn bè Quốc tế.